Το Horizon Levante έφτασε στο τρίτο μέρος των αφιερωμάτων στους αρχαιολογικούς χώρους της Αιτωλίας. Σας μιλήσαμε για την αρχαία Στράτο, την αρχαία Νέα Πλευρώνα και να τώρα θα πούμε για την αρχαία Καλυδώνα. Μυθολογία (Καλυδώνιος κάπρος), ο Μελέαγρος, η Άρτεμης, το Λάφριο Ιερό, το Λεόντειο Ηρώο, το θέατρο και ο Φίλλιπος ο Ε! (κανακάρης του Δημητράκη του Β!) που φρόντισε για τη καταστροφή της το 219π.Χ.
Την επομένη της επίσκεψής μου στη Πλευρώνα, στο "φεύγα" για το κλεινόν άστυ, αποχωριζόμενος τα μέρη του Κατελάνου και της Τριχωνίδας, έδωσα χρόνο στην αρχαία Καλυδώνα. Είναι πάνω στον οδικό άξονα της παλιάς εθνικής οδού Αντιρρίου - Ιωαννίνων. Κοντά στον οικισμό Κοκώρι. Βέβαια η καταστροφή της οδικής γέφυρας του Ευήνου σας αναγκάζει σε κάποια μπρος πίσω...αλλά δεν είναι μεγάλες οι αποστάσεις, ούτε οι παρακάμψεις. Τα διόδια δε από και προς την Ιόνια οδό στο ύψος της Γαβρολίμνης είναι "free".
Όπως θα έχετε διαβάσει, οι εντυπώσεις από τα δύο προηγούμενα αφιερώματα είναι αλληλοσυγκρουόμενες. Το σχεδόν απόλυτο στη Πλευρώνα και ας είναι καλά ο κ. Κώστας (ο φύλακας) στη Στράτο που έσωσε (;) τη "παρτίδα" και τη πατρίδα.
Τοπογραφικό διάγραμμα πόλης / Town plan of Kalydon
Έφτασα με το "ιππικό" μπροστά στη καμπίνα του φύλακα. Να σας πω ότι και για αυτόν εδώ το χώρο έχω "πάρει" ότι χρήσιμο υπήρχε από το site του Υπουργείου Πολιτισμού. "Κολλάω" στο τζάμι και βλέπω μέσα ό,τι θα μπορούσε να εμπεριέχει μια καμπίνα "εν ζωή". Αλλά "ψυχή ζώσα" πουθενά...Μπορεί για λόγους ανωτέρας βίας να απουσιάζει η "ψυχή ζώσα", σκέφτηκα. Ας σταθώ λίγο, μπορεί να κουνηθεί καμιά φυλλωσιά και να φανώ τυχερός... Στρέφω το βλέμμα στα δεξιά μου, προς το θέατρο, μια μπάρα κατεβασμένη κι ένας χωματόδρομος στο βάθος να "φεύγει" ανατολικά. Παίρνω τα συμπράγκαλα μαζί μου (νερό, φωτογραφικά, καπέλο και το Garmin) και σε δευτερόλεπτα είμαι στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου. Οι πάνω κερκίδες δεν ξεχωρίζουν από τη βλάστηση. Οι κάτω σειρές τέμνονται με ορθή γωνία κάνοντας ένα Π. Οι επάνω τέμνονται με αμβλείες γωνίες δίνοντας την εντύπωση κανονικού κοίλου. Η κ. Βικάτου (αρχαιολόγος) μας λέει ότι πολλά από τα τμήματα του θεάτρου "κοσμούν" τις κατοικίες τoυ Ευηνοχωρίου. Λαμπρά.
Μας λέει η κ. Βικάτου Ολυμπία (Δρ. Αρχαιολόγος - Προϊσταμένη, ΛΣΤ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και Λευκάδας):
Η αρχαία Καλυδώνα ήταν μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της παράλιας ζώνης της Αιτωλίας. Τα ερείπιά της σώζονται στους δύο χαμηλούς λόφους «Κούρταγα» κοντά στο σημερινό χωριό Ευηνοχώρι. Το ιερό της Καλυδώνας, το Λάφριον ή Λαφριαίον, ήταν το σημαντικότερο ιερό μετά από αυτό του Θέρμου. Ο ρόλος που διαδραμάτισε η πόλη οφείλεται στη στρατηγική της θέση, αφού ήλεγχε το θαλάσσιο δρόμο που οδηγούσε στο Ιόνιο και την Αδριατική, καθώς και το χερσαίο που οδηγούσε από την Ήπειρο στη Ναύπακτο. Σε σχέση με άλλες αιτωλικές πόλεις ήταν κοντά στην ακτή της Στερεάς και διέθετε αξιόλογο λιμάνι. Χάρη σε αυτή τη θέση γνώρισε μεγάλη πολιτιστική εξέλιξη, δεχόμενη επιδράσεις και από άλλα σημαντικά ελληνικά κέντρα πολιτισμού (π.χ. Κόρινθος). Η Καλυδώνα υπήρξε συνδεδεμένη με σημαντικούς μυθολογικούς κύκλους, με κυριότερο αυτό του Καλυδωνίου Κάπρου. Ιδρυτής της πόλης, σύμφωνα με το μύθο, ήταν ο Καλυδών, γιος του Αιτωλού και της Προνόης και αδελφός του Πλευρώνα.
Σύμφωνα με τον κατάλογο των πλοίων που αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, η «πετρήεσσα» Καλυδώνα έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο μαζί με τέσσερις πόλεις (Πλευρώνα, Ώλενο, Πυλήνη, Χαλκίδα) και 40 πλοία υπό το βασιλιά Θόα (Ιλιάδα, Β, 638-640). Η πρώιμη εγκατάσταση στην περιοχή υποδηλώνεται από τα αρχαιολογικά ευρήματα, τα οποία ανάγονται στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού, και κατοικήθηκε διαρκώς έως τα ρωμαϊκά χρόνια. Την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου η πόλη είναι ανεξάρτητη, ενώ γύρω στο 390 π.Χ. είναι μέλος του Αχαϊκού Κοινού και το 367 π.Χ. περιέρχεται οριστικά στους Αιτωλούς. Τον 3ο αι. π.Χ. αναδεικνύεται σε ένα από τα σημαντικότερα μέλη της Αιτωλικής Συμπολιτείας με την εκλογή πολλών Καλυδωνίων ως αρχόντων της Συμπολιτείας και γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή της. Στον πόλεμο των Αιτωλών με τον Φίλιππο τον Ε΄ της Μακεδονίας (το 219 π.Χ.) η πόλη υπέστη σοβαρές καταστροφές. Η Καλυδώνα ερημώθηκε μετά την ίδρυση της Νικοπόλεως (το 30 π.Χ.), όταν ο Αύγουστος ανάγκασε τους κατοίκους της να μετοικήσουν στη νέα πόλη, και μετέφερε τους καλλιτεχνικούς της θησαυρούς στην Πάτρα.
Τα πρώτα ίχνη λατρείας ανιχνεύονται στα γεωμετρικά χρόνια, όπως υποδηλώνει αψιδωτό κτήριο της περιόδου, το οποίο χρησίμευε στη λατρεία. Στην Αρχαϊκή εποχή αρχίζει η μεγάλη ανάπτυξη του ιερού και κτίζονται οι πρώτοι ναοί. Η Άρτεμις ήταν η κύρια λατρευόμενη θεά, ενώ παράλληλα, γινόταν και η λατρεία του Απόλλωνα. Κατά την Κλασική περίοδο συνεχίζεται η λατρεία στο ιερό και πραγματοποιούνται δύο ανακατασκευές στο ναό της Αρτέμιδος. Στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. φιλοτεχνείται το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς από τους Ναυπάκτιους καλλιτέχνες Μέναιχμο και Σοίδα. Κοντά στους ναούς έχει ανασκαφεί ακόμα, μία στοά, βάθρα και εξέδρες, καθώς και τμήματα της ιεράς οδού. Τα ελληνιστικά χρόνια αποτελούν περίοδο άνθησης για την πόλη. Το τείχος της κατασκευάζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος αυτήν την εποχή. Ένα ακόμα, σημαντικό μνημείο του χώρου είναι το Ηρώο της Καλυδώνας, το οποίο αποκαλύφθηκε σε ένα από τα νεκροταφεία, έξω από τη νοτιοδυτική πύλη της πόλης. Στα νότια της πλαγιάς του ιερού βρίσκεται το θέατρο της πόλης, το οποίο αρχικά είχε θεωρηθεί βουλευτήριο.
Στο αρχαίο θέατρο / In The ancient theater
Μας λέει η κ.Βικάτου Ολυμπία :
Η ιδιαιτερότητα του μνημείου έγκειται στο γεγονός ότι η ορχήστρα είναι τετράπλευρης κάτοψης. Η ανασκαφική έρευνα των δύο τελευταίων ετών έφερε στο φως ένα μεγάλο μέρος του ανατολικού και βορειοδυτικού τμήματος του κοίλου του θεάτρου. Οι εργασίες αποκάλυψαν στο ανατολικό τμήμα τις εννέα κατώτερες κτιστές σειρές εδωλίων, καθώς και τις ανώτερες σειρές εδράνων στο βορειοδυτικό τμήμα του, που διατηρούνται σε πολύ καλή κατάσταση. Οι κατώτερες εννέα σειρές του κοίλου ακολουθούν το περίγραμμα της ορχήστρας κατά τις τρεις πλευρές, ώστε το κάτω τμήμα να έχει το σχήμα πι, με την οριζόντια κεραία να είναι μεγαλύτερη. Οι υπόλοιπες σειρές των εδωλίων και έως την εικοστή ένατη σειρά που έχει αποκαλυφθεί έως τώρα, έχουν μεν ευθύγραμμη διάταξη, αλλά δε σχηματίζουν γωνίες στη συμβολή των πλευρών. Εκεί υπάρχουν ελλειψοειδείς δόμοι που στις ανώτατες σειρές δημιουργούν την εντύπωση ενός κανονικού κοίλου θεάτρου. Το βορειοδυτικό τμήμα του κοίλου σώζεται σε καλύτερη κατάσταση από το ανατολικό και μόνο ένα μικρό τμήμα του έχει καταστραφεί από τις εργασίες διάνοιξης της εθνικής οδού. Το βόρειο και βορειοανατολικό τμήμα δεν σώζεται σε καλή κατάσταση, καθώς το οικοδομικό υλικό έχει χρησιμοποιηθεί σε δεύτερη χρήση για την κατασκευή των οικιών του Ευηνοχωρίου στις αρχές του 20ου αι.
Συνέχισα, με τα πόδια φυσικά, στο χωματόδρομο ψάχνοντας το Ηρώο. Να τονίσω ότι οι φυλλωσιές παρέμεναν εκνευριστικά ακούνητες, σκορπίζοντας κάθε μου ελπίδα για την εμφάνιση της "ψυχής ζώσας" . Το πήρα απόφαση λοιπόν ότι θα κάνω "παιχνίδι" μόνος μου. Πήρα κατεύθυνση βόρεια και στα 100m περίπου στα δεξιά μου βλέπω κοτετσόσυρμα. Δε λάθεψα. Η παραβιασμένη συρόμενη μεταλλική πόρτα του περιφραγμένου χώρου του Ηρώου επιβεβαίωσε την αναζήτηση μου.
Θα διαβάσετε την περιγραφή της κ. Βικάτου. Ο χώρος είναι ιδιαίτερος. Ο κ. Λέων πρέπει να ήταν "beaucoup moneae". Η πινακίδα σακατεμένη από τον ήλιο και τις καιρικές συνθήκες αγωνίζεται να αποζημιώσει τον επισκέπτη. Η κρύπτη του νεκρικού θαλάμου είναι σκεπασμένη με γυαλί και μεταλλικό σκελετό, άρα ούτε συζήτηση για τα ευρώεντα δώματα. Βρήκα ωστόσο φωτογραφικό υλικό που θα δώσει μια ικανοποιητική εικόνα στον αναγνώστη.
Στο Ηρώο / In the Heroon
Πινακίδα πληροφόρησης / Information sign
Μας λέει η κ. Βικάτου :
Σε ένα από τα νεκροταφεία της αρχαίας Καλυδώνας, έξω από τη νοτιοδυτική πύλη της πόλης, έχει αποκαλυφθεί από την δεκαετία του 1920 ταφικό μνημείο, γνωστό ως Ηρώο της Καλυδώνας. Τα ηρώα στην αρχαιότητα ήταν ταφικά μνημεία αφηρωισμένων προσώπων που μετά το θάνατό τους ελάμβαναν ιδιαίτερες τιμές και λατρεύονταν ως ήρωες. Στην περίπτωση της Καλυδώνας το πρόσωπο αυτό ήταν κάποιος Λέων που έφερε τον τίτλο «Νέος Ηρακλής», ο οποίος έκτισε το μνημείο για τον εαυτό του γύρω στο 100 π.Χ., όπως αποδεικνύουν επιγραφές που βρέθηκαν στο κύριο δωμάτιο του κτηρίου. Το Ηρώο είναι γνωστό και ως Λεόντειο.
Οι ερευνητές θεωρούν το Λέοντα πρόγονο μίας σημαντικής οικογένειας της Καλυδώνας, στον οποίον οι απόγονοί του έκαναν αφιερώσεις. Ο τίτλος «Νέος Ηρακλής» δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη, γιατί συναντάμε ανάλογα παραδείγματα χρήσης τοπικών μυθολογικών παραδόσεων για την ηρωοποίηση επιφανών ατόμων ήδη από τον 3ο αι. π.Χ. Η Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή ανακαλύπτει και πάλι μία παράδοση που ήταν παλιά: οι επιφανείς πολίτες των πόλεων γίνονται ήρωες που εξελίσσονται σε πρωταγωνιστές της μυθολογίας και της ιστορίας. Το Λεόντειο δεν ήταν το μοναδικό ταφικό μνημείο που περιελάμβανε το νεκροταφείο της πόλης είναι όμως, το πιο εντυπωσιακό που έχει ανασκαφεί.
Το μνημείο αποτελεί ένα ασυνήθιστο κτήριο που μοιάζει περισσότερο με παλαίστρα, παρά με Ηρώο. Η κάτοψή του ήταν σχεδόν τετράγωνη με μεγάλη αυλή στο κέντρο που περιβαλλόταν από εικοσιοκτώ κίονες. Εδώ ελάμβαναν χώρα αθλητικοί αγώνες ή άλλες εκδηλώσεις στο πλαίσιο των λατρευτικών τελετών. Πιθανόν περιμετρικά της αυλής αναπτύσσονταν χώροι - μικρά δωμάτια στη δυτική, ανατολική και νότια εσωτερική πλευρά. Η κύρια είσοδος αποτελείτο από ένα προστώο που βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του. Στο υπόγειο ενός εκ των δωματίων της βόρειας πλευράς υπήρχε τάφος - κρύπτη που αποτελούσε τον πιο σημαντικό χώρο.
Ο υπόγειος ταφικός θάλαμος περιείχε δύο μαρμάρινες σαρκοφάγους σε μορφή κλινών με μαρμάρινα προσκεφάλια για τους νεκρούς, δείγμα του νατουραλισμού που κυριαρχούσε κατά την Ύστερη Ελληνιστική περίοδο. Οι σαρκοφάγοι, οι οποίες έχουν υποστεί καταστροφές από αρχαιοκάπηλους, διατηρούν την ανάγλυφη διακόσμηση κατά μίμηση χάλκινων και ξύλινων προτύπων. Ενδεχομένως, ο τάφος αυτός αποτέλεσε τον πυρήνα, γύρω από τον οποίο αναπτύχθηκε ολόκληρη η κατασκευή. Το νεκρικό θάλαμο του υπογείου τάφου έφραζε μαρμάρινη θύρα, η οποία ήταν απομίμηση ξύλινης με μεταλλικά διακοσμητικά στοιχεία (σειρές από διακοσμητικές εφηλίδες).
Ακριβώς επάνω από την ταφική κρύπτη υπήρχε η μεγαλύτερη αίθουσα του Ηρώου, η οποία είχε σχήμα ταυ (Τ) και φιλοξενούσε τις λατρευτικές τελετουργίες. Σε αυτήν την αίθουσα βρέθηκαν έντεκα μαρμάρινα μετάλλια που περιέκλειαν γλυπτές προτομές των θεών και ηρώων που λατρεύονταν στην Καλυδώνα και κοσμούσαν τους τοίχους του δωματίου. Ανάμεσα στις μορφές αυτές έχει αναγνωριστεί ο ήρωας Μελέαγρος, καθώς επίσης και ο Ηρακλής, ο Δίας, η Αφροδίτη και ο Έρωτας. Τα γλυπτά αυτά, καθώς και η θύρα του ταφικού θαλάμου εκτίθενται σήμερα στο Παπαστράτειο Αρχαιολογικό Μουσείο του Αγρινίου.
Είσοδος αρχαιολογικού χώρου Ηρώου / Entrance ancient site of Heroon
Κάτοψη Ηρώου / Top view of a heroon
Σχεδιαστική αναπαράσταση Ηρώου / Reconstruction of Heroon
Κάλυψη εισόδου ταφικού μνημείου / Coverage of the entrance of a burial monument
Λεπτομέρεια νεκρικού θαλάμου / Burial chamber detail
Είσοδος και θύρα του νεκρικού θαλάμου / The entrance and the door to the burial crypt
Κεφαλή Μελέαγρου από το δωμάτιο VII / Head of Meleager from room VII (Αριστερά / Left)
Προτομή του Λέοντα (;) κεντρικής μορφής του Ηρώου (Δεξιά)
Bust of Leon (?) the central figure of the Heroon (right)
Δωμάτιο VI / Room VI
Δωμάτιο VI - το δάπεδο / Room VI - the floor
Δωμάτιο VII / Room VII
Δωμάτιο I / Room I
Περιστύλιο / Peristyle
Μαρμάρινο τμήμα Ηρώου / Marble section of Heroon
Σύρθηκα ξανά έξω από το Ηρώο και αναρωτήθηκα τώρα τι; Άφησα το βλέμμα μου να ψάχνει ανάμεσα στα λιόδεντρα και τα κυπαρίσσια. Ο Αράκυνθος έκανε παιχνίδια με τα σύννεφα. Λες;
Στα Ν.Δ. ξεχώρισα κάτι σαν περιτοίχιση. Πάνω σ΄ ένα λόφο. Θα πάω... Θα ήταν σκάρτα 300m. Ναι λοιπόν. Η Ιερά οδός, μέρη της βάσης από τη στοά, ο Β.Δ αναλημματικός τοίχος, τα θεμέλια και η βάση του ναού της Λαφρίας Αρτέμηδας.
Αγνάντι στη Βαράσοβα, στο Ζυγό και στο Ιόνιο. Ταμπέλες πουθενά, όπως και στο θέατρο.
Στο Λάφριο Ιερό / In Lafrio sanctuary
Ναός Λαφρίας Αρτέμιδας / Temple of Artemis Lafria
Ιερά οδός και μέρος της Στοάς / Holy street and part of the Stoa
Μας λέει η κ. Βικάτου :
Ο μεγάλος ναός της θεάς είχε δύο φάσεις κατασκευής. Κύρια ήταν η αρχαιότερη, σύγχρονη με το μεγάλο τρίπλευρο εντυπωσιακό ανάλημμα, με μήκος στη ΒΔ πλευρά του 28,5μ. και ύψος 8,80μ., επάνω στο οποίο εδράζονταν το οικοδόμημα. Το ανάλημμα ήταν από τα σπουδαιότερα έργα και σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα M. Clemensen θα στοίχισε περισσότερο από τον ίδιο το ναό. Ο πρώτος ναός της Αρτέμιδος, με πρόδομο, οπισθόδομο και πτερό είχε την ανωδομή από ξύλο. Οι κίονες και ο θριγκός ήταν ξύλινοι με γραπτές μετόπες και με την παρουσία Σφιγγών στα ακρωτήρια. Έως και τον 5ο αιώνα π.Χ. το πτερό του ναού παρέμενε ξύλινο. Ο μεγάλος ναός αντικαταστάθηκε πλήρως από ένα νέο διπλάσιου μήκους κτήριο, εν μέρει ξύλινο. Η τελική φάση των κτηρίων που διατηρείται σήμερα, χρονολογείται γύρω στο 400 π.Χ., όταν ο μεγάλος ναός, διαστάσεων 32,26μ. x 14,90μ., έγινε πώρινος με μαρμάρινα κεραμίδια. Πρόκειται για δωρικό, περίπτερο εξάστυλο ναό με δεκατρείς κίονες στις μακρές πλευρές, με πρόναο, σηκό και οπισθόδομο. Στο εσωτερικό του φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς, έργο των Ναυπάκτιων καλλιτεχνών Μέναιχμου και Σοίδα, χρονολογούμενο περί το 460 π.Χ. Ο Παυσανίας μας παρέχει πληροφορίες, τόσο για το άγαλμα, όσο και για τη λατρεία της θεάς που περιελάμβανε ολόκαυστες θυσίες. Το άγαλμα και η λατρεία μεταφέρθηκαν στην Πάτρα μετά τη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ.
Μέρος αναλημματικού τοίχου / Part of a retaining wall
Θεμέλια, βάση, και τμήμα αναλημματικού τοίχου / Foundations, base and part of retaining wall
Βάση ναόυ και βάση πρόναου / Temple base and pronaos base
Βάση ναού Αρτέμιδας Λαφρίας / Temple base of Artemis Lafria
Πήρε να βρέχει παρέα με ΄να αγιάζι όλο παράπονο. Κατηφόρισα τη πλαγιά, άφησα στα αριστερά μου το Ηρώο και έφτασα στο θέατρο. Η βροχή σταμάτησε. Κάθισα σε μια πέτρα στην ανασκαφείσα σκηνή και αναρωτήθηκα γιατί να αποτελεί "ιστορικό επίτευγμα" για τις αρχαίες πόλεις κράτη του Ελλαδικού χώρου η αποστολή πολεμικών πλοίων κατά την εκστρατεία της Τροίας. Στα σαράντα ανέρχονται τα πλοία της Πλευρώνας και της Καλυδώνας με αρχηγό τον Θόα. Το σύνολο της εκστρατείας έφτανε στα 29 βασίλεια με 1186 πλοία. Κι εγώ που έλεγα ότι ο Τρωικός πόλεμος έγινε για την ωραία Ελένη...
Σκηνή αρχαίου Θεάτρου Καλυδώνας / Stage of the ancient Theater of Kalydon
Στην επιστροφή για το κλεινόν άστυ.../ On the return
Πληροφορίες / info :
https://sites.google.com/site/geaitolonkiakarnanon/archeio/eroo-kalydonas
Αρχαία Στράτος / Ancient Stratos : εδώ / here
Αρχαία ΠΛευρώνα / Ancient Plevrona : εδώ / here
Δημοσίευση / publication : 27.05.2022