Ναός Επικούριου Απόλλωνα

Ναός Επικούριου Απόλλωνα
Temple of Apollo Epikourios

37.429552, 21.900889

Ν.Δ πλευρά του Πτερού / S.W site of Pteron

1 Σκέπαστρο ναού Επικούριου Απόλλωνα Νότια πλευρά.JPG

photos : 1992

3 Σκέπαστρο ναού Επικούριου Απόλλωνα Δυτική πλευρά.JPG

2 Σκέπαστρο ναού Επικούριου Απόλλωνα Δυτική πλευρά.JPG

5 Επικούριος Δυτική πλευρά του Πτερού..JPG

photo : 1992 Δ. πλευρά του Πτερού / W. site of Pteron

O ναός του Eπικουρίου Aπόλλωνος βρίσκεται σε απόσταση 14 χλμ. νότια

της Aνδρίτσαινας, σε υψόμετρο 1.130 μ., πάνω στο όρος Kωτίλιο. Στην

τοποθεσία αυτή, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Bάσσες (μικρές κοιλά-

δες), οι κάτοικοι της γειτονικής Φιγάλειας είχαν ιδρύσει, από τον 7ο αι. π.X.,

ιερό του Aπόλλωνος Bασσίτα, τον οποίο και λάτρευαν με την προσωνυμία

του Eπικουρίου - συμπαραστάτη στον πόλεμο ή στην αρρώστια.

O ναός του Aπόλλωνος στο ιερό των Bασσών αποτελεί ένα από τα κα-

λύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας. Xτίστηκε το 420-400

π.X. στη θέση ενός παλαιότερου, αρχαϊκού ναού. O περιηγητής Παυσανί-

ας, που επισκέφτηκε και θαύμασε το μνημείο στα μέσα περίπου του 2ου αι.

μ.X., αναφέρει ως αρχιτέκτονά του τον Iκτίνο.

H θέση που κατέχει ο ναός στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής

είναι ξεχωριστή, καθώς συνδυάζει με ιδιοφυή τρόπο τα αρχαϊστικά στοιχεία

που υπαγόρευε η τοπική θρησκευτική παράδοση με τις τολμηρές ανανεω-

τικές ιδέες του δημιουργού του. Eίναι δωρικός περίπτερος, με προσανα-

τολισμό B.-N. και διαστάσεις 14,48x38,24 μ. στο επίπεδο του στυλοβάτη.

H υπερβολικά στενόμακρη κάτοψη της περίστασης, ο αριθμός των κιόνων

(6x15 αντί του κανονικού για την εποχή 6x13) και η διάταξή τους (μεγαλύ-

τερα μετακιόνια διαστήματα στις στενές πλευρές) είναι αρχαϊκά χαρακτη-

ριστικά και παραπέμπουν σε συγκεκριμένο πρότυπο: τον μεγάλο ναό του

Aπόλλωνος στους Δελφούς. Συνυπάρχουν όμως αρμονικά με προοδευτικά

γνωρίσματα της ώριμης κλασικής αθηναϊκής αρχιτεκτονικής, όπως είναι η

λεπτότητα των κιόνων, το χαμηλό ύψος της κρηπίδας και του θριγκού και η

ευρυχωρία του προδόμου και του οπισθοδόμου.

H μεγάλη πρωτοτυπία του μνημείου έγκειται στη διαμόρφωση του εσωτε-

ρικού του. Στον σηκό υπάρχει η ιδέα της κιονοστοιχίας κατά τις τρεις πλευ-

ρές, όπως στον Παρθενώνα και τον ναό του Hφαίστου (Θησείο) στην Aθή-

να, όμως οι κίονες στις μακρές πλευρές δεν είναι ελεύθεροι. Eκφύονται από

τους τοίχους ως λεπτά εγκάρσια χωρίσματα (ανάλογα με εκείνα του αρχαϊ-

κού ναού της Ήρας στην Oλυμπία), που απολήγουν σε ιωνικούς ημικίονες

με ιδιότυπα κιονόκρανα και βάσεις. Στη στενή πλευρά του σηκού, απέναντι

από την είσοδο, ο ελεύθερος κίονας (ίσως και οι δύο τελευταίοι, στην ίδια

γραμμή με αυτόν, ημικίονες) έφερε το πρώτο στην ιστορία της αρχιτεκτονικής

κορινθιακό κιονόκρανο. H κιονοστοιχία στήριζε ιωνικό θριγκό με ανάγλυφη

ζωφόρο, που περιέτρεχε εσωτερικά και τις τέσσερις πλευρές του σηκού. Eίχε

μήκος 31 μ. και οι 23 πλάκες της, με σκηνές αμαζονομαχίας και κενταυρομαχί-

ας, βρίσκονται από το 1814 στο Bρετανικό Mουσείο. Πίσω από τον ελεύθερο

κορινθιακό κίονα, στη θέση του κλειστού αδύτου άλλων ναών, διαμορφώνεται

ένας μικρός χώρος, που επικοινωνεί μεν ελεύθερα με τον σηκό, «βλέπει»

όμως για θρησκευτικούς λόγους προς ανατολάς, με μια πόρτα που ανοίγεται

προς το ανατολικό πτερό. Όλα αυτά τα στοιχεία συνέτειναν στην ανάδειξη

του εσωτερικού χώρου και αποτέλεσαν καινοτομίες που έμελλε να επηρεά-

σουν αποφασιστικά την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής τους επόμενους αιώνες.

O ναός είναι χτισμένος από τοπικό ασβεστόλιθο. Mαρμάρινα ήταν τα

κιονόκρανα του σηκού, ορισμένα μέρη της οροφής και της στέγης και ο

γλυπτός διάκοσμος. H ερείπωση άρχισε από τα ρωμαϊκά χρόνια, πρώτα

από τους ανθρώπους και ύστερα από τους σεισμούς. Σήμερα, ο ναός δια-

τηρείται στη μορφή που έλαβε με τις εργασίες αναστήλωσής του από την

Aρχαιολογική Eταιρεία, στις αρχές του περασμένου αιώνα.

Aπό το 1965, και συστηματικά από το 1982, το Yπουργείο Πολιτισμού έχει

αναλάβει το δύσκολο έργο της συντήρησης και προστασίας του μνημείου. Tο

στέγαστρο, που προστατεύει το ευαίσθητο οικοδομικό υλικό από τις ακραίες

καιρικές συνθήκες της περιοχής, το αντισεισμικό ικρίωμα και οι άλλες εγκατα-

στάσεις είναι προσωρινά, για όσο διάστημα απαιτήσουν οι σωστικές εργασίες.

The temple of Apollo Epikourios stands at a height of 1,130 m on Mount

Kotilio, 14 km south of Andritsaina. At this site, which was called Bassai

(little valleys) in antiquity, the inhabitants of nearby Phigaleia founded a

sanctuary of Apollo Bassitas in the 7th c. BC, where they worshipped the

god with the epithet Epikourios - supporter in war or illness.

The temple of Apollo in the sanctuary at Bassai is one of the best-preserved

monuments of the ancient Classical world. It was built from 420 to

400 BC on the site of an earlier, Archaic temple. The traveller Pausanias,

who visited and admired the monument about the middle of the 2nd c. AD,

states that its architect was Iktinos.

The temple occupies a unique position in the history of Greek architecture:

it is an ingenious combination of archaising elements dictated by the

local religious tradition, and the bold innovations of its creator.

It is a Doric, peripteral temple, oriented north-south, with dimensions

of 14.48x38.24 m at the height of the stylobate. The very long, narrow

plan of the peristyle, the number of columns (6x15 instead of the 6x13 usually

found at this period), and the disposition of the columns (with larger

intercolumniations at the ends of the temple) are all Archaic features and

have reference to a specific model: the temple of Apollo at Delphi. They

coexist harmoniously, however, with some of the progressive hallmarks of

nature Classical Athenian architecture, such as the delicate columns, the low

crepidoma and entablature, and the spacious prodomos and opisthodomos.

The great originality of the monument lies in its internal design. In the

cella, there is a suggestion of a collonade on three of the four sides, as in the

Parthenon and the temple of Hephaistos (the Theseion) in Athens, but the

columns on the longer sides are not free-standing. They are engaged in the

walls, forming delicate transverse partitions (similar to those in the Archaic

temple of Hera at Olympia) that end in Ionic half-columns with unusual

capitals and bases. At the end of the cella, opposite the entrance, the freestanding

column (and perhaps also the two and half-columns aligned with it)

carried the first Corinthian capital in the history of architecture. The colonnade

supported an Ionic entablature with a relief frieze encircling the inside

of the cella on all four sides. It was 31 m long and consisted of 23 slabs, with

scenes of an Amazonomachy and a Centauromachy, which have been in

the British Museum since 1814. Behind the free-standing Corinthian column,

in the position occupied in other temples by the closed adytum, there was

a small room which, while it communicated freely with the cella, nonetheless

“faced” east for religious reasons, with a door opening on to the east

pteron. All these elements were designed to draw attention to the interior

space and were innovations destined to exercise a decisive influence on the

evolution of architecture over the following centuries.

7 Επικούριος Νότια πλευρά του Πτερού και ο Οπισθόδομος.JPG

Ν. πλευρά του Πτερού και ο Οπισθόδομος / S. site of Pteron and Opisthodomos

8 Επικούριος Ανατολική πλευρά του Πτερού στο βάθος ο Σηκός.JPG

Α. πλευρά του Πτερού και στο βάθος ο Σηκός

E. site of Pteron and in the background the Cella

9 Επικούριος 2ος και 3ος κίονας Ανατολικού Πτερού.JPG

2ος και 3ος κίονας του Α. Πτερού

2nd and 3rd column of E. Pteron

6 Επικούριος 5ος και 6ος κίονας Ανατολικού Πτερού και στο βάθος το Άδυτο.JPG

5ος και 6ος κίονας Α. Πτερού και στο βάθος το Άδυτο

5th and 6th column E. site of Pteron and in the background the Adytum

10 Επικούριος Δυτική πλευρά του Πτερού.JPG

Δ. πλευρά του Πτερού / W. site of Pteron

photo : https://www.visit-olympia.gr/listing/arhaiologikos-horos-naoy-epikoyrioy-apollona

photo: https://www.visit-olympia.gr/listing/arhaiologikos-horos-naoy-epikoyrioy-apollona

Στις αρχαίες Βάσσες βρεθήκαμε τον Καλαντάρη του 1992 και το Λαμπριάτη του 2004. Τότε οι αριθμοί ήταν άρτιοι, ακέραιοι , χωρίς ελλείψεις. Τώρα Θεριστής του 2023.

Το Αρτεμίσιο, ο Κτενιάς, ο Αιντίνης, η Απάνω Χρέπα, το Μαίναλο, ο Κράβαρης , στα δυτικά το Λύκαιο και στο τέλος το Κωτίλιο . Όλα στο δρόμο του Παυσανία προς τις αρχαίες Βάσσες της Φιγάλειας. " Μικρά" και "μεγάλα" βουνά περπατημένα από τον γράφοντα στα χρόνια που οι καμινάδες και οι πύργοι ψύξεως στα λυγνιτικά πεδία της Μεγαλόπολης ήταν στη περιουσία αυτού του τόπου. Όταν πήγαιναν οι "γραμμές " στη Σύρνα, το Λυμποβίσι, τα Λυκόχια, στη Πιάνα και τη Ζάτουνα οι σημερινοί "πάροχοι" έπιναν μπύρες στη Μύκονο!

Για την Ανδρίτσαινα θα σας μιλήσω σε ξεχωριστό αφιέρωμα. Τώρα θα πούμε για το Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα. Το "παράπονο των ορφανών" κιόνων είναι το ίδιο σπαρακτικό με αυτών του Παρθενώνα. Η ζωφόρος του σηκού με τις Κενταυρομαχίες και τις Αμαζονομαχίες κάνουν παρέα στις μετόπες του Παρθενώνα στο Βρετανικό μουσείο από την αρπαγή τους το 1814.

Μας λέει ο Παυσανίας : "Από όλους τους ναούς της Πελοποννήσου, ύστερα από το ναό της Τεγέας, θα μπορούσε αυτός να πάρει τη πρώτη θέση για το κάλλος του μαρμάρου και το αρμονικό σύνολο. Το προσωνύμιο δόθηκε στον Απόλλωνα, γιατί ήρθε "επίκουρος" σε αρρώστια επιδημική, όπως και οι Αθηναίοι τον ονόμασαν αλεξίκανο, γιατί και απ΄ αυτούς απομάκρυνε την αρρώστια. Έφερε και στους Φιγαλείς τη σωτηρία κατά τη διάρκεια του πολέμου μεταξύ Πελοποννησίων και Αθηναίων κι όχι σε καμία άλλη περίσταση. Απόδειξη είναι τα δύο προσωνύμια του Απόλλωνα που υποδηλώνουν παρόμοια περίπτωση και το ότι αρχιτέκτονας του ναού της Φιγάλειας υπήρξε ο Ικτίνος, σύγχρονος του Περικλή και αρχιτέκτονας επίσης του λεγόμενου Παρθενώνα της Αθήνας . "

Από το 1987 ο ναός προστατεύεται από υφασμάτινο στέγαστρο και αντισεισμικό ικρίωμα. Η αρχαιολογική σκαπάνη είναι παρούσα μέχρι σήμερα με έργο της την πλήρη αποκατάσταση του μνημείου. Το 1986 εντάσσεται στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO (το πρώτο, διαβάζω, για την Ελλάδα). Ο χώρος έχει φύλαξη, πολύ καλή σήμανση (ηλεκτρονική και αναλογική), πωλητήριο, τουαλέτες κ.λπ.