Μάνη / Mani
Ένα πρωινό στα μέσα του Φλεβάρη κατά πως το ΄χουν συνήθειο τα troll εδώ και κάμποσο καιρό, άρχισαν να με τραβολογάνε σαν "δίχτυ αδιόρατο" σε τόπους δύσβατους και σκιερούς. Έχω φάει ήττες ένα σορό, αλλά μήτε αυτό τα γαληνεύει. Καμωμένα κατά πως είναι από υλικό σκληρότερο κι απ΄το μαγιάπι, δεν έχει βρεθεί μέχρι τώρα το βίντι της ψυχής για να τα πελεκίσει...
Σκέφτηκα λοιπόν μπας και δώσει λύση ο Μικρασιάτης περιηγητής. Στα Λακωνικά, εκεί προς το τέλος, μου λέει να κλείσω μια συνάντηση με τον Απόλλωνα και το Ποσειδώνα. Πλάι στα ψηφιδωτά του Πόρτο Στέρνες και στο νεκυομαντείο. Να έχεις μαζί σου χαρόνια, και αφιερώματα. Θα σου χρειαστούν. Τα έδωκα όλα στο Κωρύκειο, του λέω. Ε, τότε ο Αρίονας θα σε οδηγήσει με ασφάλεια στο Ματαπά...
Τελευταία φορά ήταν κοντά στα 30 χρόνια πίσω και η προτελευταία 40. Oι φωτογραφίες της Nokkormat έχουν ξεθωριάσει, όχι όμως οι εικόνες μέσα μου. Μέζαπος, Βάθεια, Ταίναρο, Λάγια, Πύργαρος, Γερολυμένας, Πόρτο Κάγιο, Κότρωνας, Αρεόπολη και τα Σπήλαια του Δυρού. Μαζί και δύο άγγελοι, από αυτούς που είναι στα εικονοστάσια στις άκριες των δρόμων....
Τοξότης - Toxotis / Guest house (36.611992, 22.389764)
Το οδικό δίκτυο μέχρι τη πρωτεύουσα των Λακώνων είναι άψογο. Σκάρτα 3ώρες. Μετά δεν έχουν αλλάξει και πολύ τα πράγματα. Ωστόσο η παράκαμψη του Γυθείου είναι μια ακόμα θετική εξέλιξη. Σε μία ώρα από τη Σπάρτη ήμουν στη Τριανταφυλλιά. Κατάλυμά μου ο "Τοξότης". Ο Βασίλης, κ. Μαριάνα, ο "Άρης", ο Γιάννης, ο Ηλίας και μέσα σ΄ ένα ελαιώνα ο "Τοξότης". Μάνη. Πέτρα, θάλασσα, οι Μαυρομιχαλαίοι, τα πυργόσπιτα, τα εξωκλήσια, οι οχυρώσεις και μία ησυχία βάλσαμο για τα μέσα περάσματα. Φλεβάρης 16 του μήνα, μεσοβδόμαδα. Ψυχή ζώσα...Μόνο κάτι αυτοκινούμενα συνάντησα στις εσχατιές του τόπου. Όλοι από την Εσπερία.
Μια ανάσα από τον ξενώνα, η ταβέρνα "Βαγγέλης". Ανοικτά κάθε μέρα. Για την εποχή δύσκολο να βρεις ανοικτή εστίαση. Σπιτικό φαγητό και φτηνά. Η κ. Φωτεινή και ο γιός Βαγγέλης ο νεότερος.
Δε θα μπορούσε ο μικρός οικισμός της Τριανταφυλλιάς να εξαιρεθεί από την αρχιτεκτονική του τόπου. Μα παλιό, μα καινούργιο πυργόσπιτο θα δεις παντού. Έτσι κι εδώ στη "γειτονιά μου". Βλέπω μια ταμπέλα, "Πύργοι της Εδέμ". Πάω για καφέ λέω...Ελιές, ασπρολάλουδα, ξερολιθιές, το Νικάνδρειο, η Yamaha του ΄77, η Χαρούδα, οι Ταξιάρχες και οι "Πύργοι της Εδέμ" χωρίς την Εύα. Όλα κλειστά. Κοντά στα 6Km περπάτημα, αλλά ανοικτό τίποτα...μόνο ο "Βαγγέλης". Επιστροφή, "ΜΑΜΟΣ" με σαγανάκι και παρέα με τον Λη Φέρμορ, "Καιρός του Σιγάν". Από τη Βρετάνη και την Καππαδοκία στα μακάμια της Σκιερής Μάνης...Έπιασε να βρέχει. Υγρασία, αλλά νότος εδώ. Χωρίς θέρμανση στην αγκάλη του Μορφέα.
Τριανταφυλλιά / Triantafilia village (36.611992, 22.389764)
Χαρούδα - Charouda village (36.606562, 22.374991)
Ταξιάρχες της Χαρούδας 11ος αιώνας
Taxiarxes of Charouda 11th century (36.604619, 22.373162)
"Πύργοι της Εδέμ" Tαβέρνα "Βαγγέλης" Τριανταφιλλιά / Tavern Vaggelis
Δεύτερη μέρα. Ο καιρός μελάγχιμος. Καλός για περπάτημα όμως. Ο "καβγατζής" έφτασε μέχρι την άκρη ενός κακού χωματόδρομου, εκεί που ξεκινά το μονοπάτι για το κάστρο Τηγάνι. Ένα νεαρό ζευγάρι Βούλγαροι, με ένα αυτοκινούμενο VW με δύο σκύλους και το γάτο τους έψαχναν τη δικιά τους ουτοπία. Ξεκίνησα το περπάτημα στο κατηφορικό μονοπάτι ανάμεσα σε φρίγανα, σφαραγκούνια, φλώμους, αγριοτρίφυλλα και πέτρες, δισεκατομμύρια πέτρες. Φτάνοντας σχεδόν στην επιφάνεια της θάλασσας, το μονοπάτι χάνεται. Σε οδηγούν οι μικροί "κούκοι" μέχρι τη ρίζα του κάστρου όπου αρχίζεις το ανέβασμα. Μου πήρε μέχρι το τριγωνομετρικό σημείο πάνω από ώρα.
Κάστρο Τηγάνι - Βυζαντινή οχύρωση - πόλη από τον 6ο έως τον 7ο αιώνα
Tigani Castle Byzantine fortification - city from the 6th to the 7th century
Οι περιγραφές και οι πληροφορίες για το κάστρο Τηγάνι μας λένε ότι η ύπαρξή του ανάγεται στην περίοδο του Ιουστινιανού, 6ος αιώνας. Η ζωή του δεν κρατά για πολύ. Τα ευρήματα μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν ξεπερνά χρονολογικά τον 7ο αιώνα. Τα θεμέλια Βασιλικής, τα ταφικά μνημεία, ο ΒΑ πύργος μαζί με τον Δυτικό και την περιτοίχιση, τα διάσπαρτα μαρμάρινα αποσπάσματα των κτισμάτων, οι κινστέρνες και το αγνάντι...ταξίδι στο χρόνο. Η θέα είναι μοναδική. Απέναντι η Μέζαπος, το Κάβο Γκρόσο, ο Σαγγιάς με τα 1218m και το βαθύ μπλε της θάλασσας.
Μου πήρε κοντά στις δύο ώρες το "ταξίδι" αυτό μέχρι να ξαναμπώ στο TJ. Είχε κι ένα ψιλόβροχο...Πολύ κοντά είναι η Αγία Κυριακή. Ένας οικισμός με πέντε - έξι πυργόσπιτα. Καλοδιατηρημένα όμως. Απογραφή 2011, κάτοικοι μηδέν. Έκανα μια στάση και μετά τράβηξα για την Παναγιά της Βλαχέρνας. Στο παραλιακό δρόμο από Αγία Κυριακή για Μέζαπο στα 2,5Km περίπου έκανα αριστερά κατά τη θάλασσα. Ένα στολίδι δίπλα σ΄ ένα εγκαταλελειμμένο πυργόσπιτο. Και τα δύο είναι ετοιμόρροπα...
Ναός Βλαχέρνας Μέζαπος 12ος αιώνας
Temple of Vlacherna Mezapos 12th century (36.536243, 22.383295)
Το μνημείο ήταν κλειδωμένο, αλλά το ένα μάκτρο είχε "παραδώσει" εαυτόν. Μπόρεσα και μπήκα. Κάποιος πριν από μένα είχε ανάψει λιβάνι. Μοσχοβόλαγε ο τόπος. Εννιακόσια χρόνια κτίσμα. Παραδομένο στο χρόνο. Από τα ομορφότερα εξωκκλήσια που έχω επισκεφτεί. Στην ανατολική πλευρά του περιβόλου υπάρχουν και δύο τάφοι. Ανάμεσα στα χορτάρια ένα πάλλευκο μάρμαρο με χάραξη "Ελενιό.....2005". Απέναντι στα ΒΔ το Τηγάνι.
Σε λίγα λεπτά της ώρας ήμουν στη Μέζαπο. Έφτασα εκεί που φωτογράφηζα στα 1980 τις αντικρινές θαλασσοσπηλιές. Προσέξτε τις διαφορές στο διάβα του χρόνου.
Είχαμε φάει τότε σ΄ ένα μικρό ταβερνάκι πάνω από την παραλία Κουρκού. "Sea Food". Χειμώνας ήταν αλλά ανοικτά. Έκανα όνειρα μπας και σταθώ τυχερός. Κρίμα. Τη λύση για μεσημεριανό έδωσε ο "Βαγγέλης". Η δεύτερη μέρα έκλεισε με Αταλάντα - "θρύλο", παρέα με τον Βασίλη κι ένα Ροδίτη hand made. Ο Βασίλης είναι ο τοξότης του "Τοξότη". Για βραδινό, καλό ήταν το 2-1, με σουβλάκια από τον...καλά το καταλάβατε.
!980 Μέζαπος / Mezapos 2022
Μέζαπος / Mezapos village (36.542353, 22.390236) Ταβέρνα "Βαγγέλης"
Τρίτη μέρα. Λιακάδα. Επιτέλους. Έφτασα στα Κοκκινόγεια. Έψαξα το Ποσειδώνα. Στα εξόν συνετέθη...στη θέση του ο Ασώματος. Το νεκυομαντείο, η πύλη του Κάτω Κόσμου και τα ευρώεντα δώματα χαμένα στη βλάστηση του Πόρτο Στέρνες. Τι μου μένει; Ο Αρίον να με οδηγήσει στην άκρα Ματαπά. Στο Νοτιότερο άκρο της χερσαίας Ευρώπης. Τον ρώτησα που είναι ο δέλφηνας για τον πηγεμό. Άστα αυτά μου λέει. Με τα πόδια καλομαθημένε.
Διάσπαρτα απομεινάρια της πόλης των Ταινάριων πλάι στο μονοπάτι που σε πάει στο φάρο. Λαξευμένα σκαλοπάτια, βράχοι, στέρνες και τα ψηφιδωτά. Έχουν αποδοθεί περισσότερα τμήματα με τις πανέμορφες ψηφίδες. Αλλά "ξέφραγο αμπέλι". Μπορείς να μπεις στο χώρο, αφού μια ξερολιθιά μόνο τον περιβάλει. Σουλατσάρεις "πάνω στην ιστορία" 2000χρόνων....
Κοκκινόγεια / Kokinogia (36.402372, 22.486183) Ναός του Ασώματου / Temple of Asomatos
Ναός του Ασώματου / Tempe of Asomatos - Κάποτε ναός του Ποσειδώνα / Once a temple of Poseidon
Κόλπος Ταινάρου / Tainaro Bay (36.401856, 22.485464)
Ταίναρο υπολείμματα αρχαίου οικισμού Ταιναρίων
Tainaro remains of the ancient settlement of Tainarion
Τα ψηφιδωτά του Ταινάρου/ The mosaics of Tainaros 2022 / 1994
Ο Αρίονας έκανε ότι μπορούσε, αλλά εγώ "έφαγα" τρία τέταρτα να φτάσω στην άκρα. Ο αυχένας του Σπακωτού σχεδόν γυμνός, με κρεμεζί έλυτρο, πέτρα στη πέτρα και βλάστηση μέχρι τη σόλα. Ευτυχώς δεν έκανε ζέστη.
Για το φάρο του Ταινάρου σας έχω μιλήσει σε ξεχωριστό αφιέρωμα εδώ https://www.geotzan.com/17-%CF%86%CE%AC%CF%81%CE%BF%CE%B9-lighthouses
Το απέραντο γαλάζιο του Νότου μέχρι τη Λιβύη. Μια λόγχη στη καρδιά του πελάγους. Η εσχατιά της θέσης. Η δωρικότητα του κτίσματος, ο Μαΐστρος που "χάλαγε το κόσμο" και τα παραπονεμένα λόγια για τη μοναξιά χωρίς ανθρώπινη παρουσία (φαροφυλάκων) από το 1982. Τι να σου πω τώρα...βρήκες τον άνθρωπο. Άκουσα φωνές και πήρα το δρόμο του γυρισμού. Ένα ζευγάρι Γάλλων, μετά άλλο ένα Γερμανών και το κερασάκι ένα Ελβετών. Βρήκα τα αυτοκινούμενα στην αρχή του μονοπατιού στα Κοκκινόγεια.
Η διαδρομή είναι περίπου πηγαινέλα δύο χιλιόμετρα και μαζί με τις στάσεις μου πήρε 2 ώρες. Α, να μη ξεχάσω. Ο ανεμοδείκτης του φάρου δείχνει ανάποδα το Βορρά και το Νότο. Περνώντας από το Μαρμάρι να σας πω ότι εδώ βρίσκετε μια από τις ωραιότερες παραλίες της Μάνης.
Φάρος Ταινάρου / Tainaro Lighthouse (36.386208, 22.482957)
Το Μαρμάρι και η παραλία του / Marmari village and its beach (36.424447, 22.475268)
Επόμενη στάση στη Βάθεια. Το ιστορικό κομμάτι του οικισμού μοιάζει εγκαταλελειμμένο και ετοιμόρροπο. Η προσπάθεια της πολιτείας το '80 δεν έφερε αποτελέσματα. Οι απαλλοτριώσεις δεν έγιναν και οι ιδιοκτησίες έμειναν στους κληρονόμους με αποτέλεσμα τη σημερινή εικόνα. Ωστόσο το "ταξίδι" ανάμεσα στα σοκάκια και τα παραδομένα στο χρόνο πυργόσπιτα παραμένει ιδιαίτερα γοητευτικό.
Βάθεια / Vathia village 1994 (36.453482, 22.466780)
Βάθεια / Vathia 2022
Το βράδυ έκανα προετοιμασία "ανδρών εξόδου". Ο Βασίλης, ο "Άρης" και η αφεντιά μου. Έφτιαξα κάτι πρόχειρο και τους έκανα το τραπέζι, αλλά εδώ είναι Μάνη. Οι διατροφικές προτάσεις του Horizon levante πήγαν περίπατο. Έχετε φάει σαλάτα με πορτοκάλι, λάδι, ελιές και μπόλικο ψωμί; Όχι; Καλά κάνατε...εγώ το μετάνιωσα.
Φλομοχώρι / Flomochori village (36.624910, 22.469388)
Τέταρτη μέρα. Λιακάδα. Πήρα το δρόμο για τη προσηλιακή Μάνη. Αρεόπολη και Πύρριχος. Δε βρήκα ένα άνθρωπο να ρωτήσω για την αρχαία Πύρριχο και το πηγάδι που "ακούμπησε" ο Παυσανίας. Έχει μια πινακίδα στο κεντρικό δρόμο, αλλά η συνέχεια ανήκει μόνο σε όσους έχουν μαντικές ικανότητες. Μπήκα, έφτασα μέχρι την Αγία Τριάδα, αλλά αρχαιολογικό χώρο δε βρήκα. Τέλος πάντων συνέχισα για Χιμάρα και Κότρωνα. Στο Κότρωνα έκανα μεταβολή. Για καλοκαίρι μια χαρά θα είναι.
Πριν τα Λουκάδικα έκανα αριστερά για το νότο. Πρώτο χωριό το Φλομοχώρι. Εδώ να δεις πυργόσπιτα. Θεωρούνται από τα υψηλότερα της Μάνης. Του Παντελεάκου, ο υψηλότερος, του Κυριακόγιαννη, Τσιλιβάκου, Θεοδωράκου, Καλαγιάκου και Αναστασάκου. Να πιώ ένα τσίπουρο δεν βρήκα...
Φλομοχώρι/ Flomochori village (36.624910, 22.469388)
Ξανά στο κεντρικό δρόμο και πάνω από το Νύμφι σε μια βραχίλα γαντζωμένο ένα πυργοχώρι, η Μέσα Χώρα. Κάνω δεξιά και φτάνω μετά από 2Km στην είσοδο του οικισμού. "Ξεπεζεύω" και αρχίζω το περπάτημα. Από άκρη σε άκρη και τα πάνω κάτω μου πήρε ένα μισάωρο. Το σουξέ εδώ όμως ήταν δύο νεαρές κυρίες που "έσπαγαν" χαρμάνι μπετόν επισκευάζοντας ένα σπίτι...Ούτε κι εδώ βρήκα τσίπουρο.
Μέσα Χώρα / Mesa Hora village (36.560893, 22.472764)
Μέσα Χώρα / Mesa Hora village (36.560893, 22.472764)
Μέσα Χώρα / Mesa Hora village (36.560893, 22.472764)
Περιοχή Σολοτάρι. Πάω αργά, η ώρα είναι κοντά στις 1μμ. Μπροστά από ένα ταβερνάκι βλέπω ένα ποδηλατάκι τρίκυκλο κατακόκκινο, ιδιοκατασκευή, με μια κατάφυτη ζαρντινιέρα στην καρότσα του. Όπα εδώ είμαστε. Κατεβαίνω φωτογραφίζω, μοσχοβολάγανε και κάτι φρεσκοτηγανισμένοι κεφτέδες, κάθομαι. Να και τσίπουρο "Δεκαράκι" και κουβέντα στη ταβέρνα της "Πολυτίμης".
Από μακριά "αιχμαλώτισα" τη Σπίρα όπως το '94. Μετά τη Πύργαρο και τη Λάγια.
Λάγια / Lagia village (36.483662, 22.479500)
Πύργαρος/ Pirgaros village (36.499562, 22.476619) photo 1994
Σπίρα / Spira village (36.508221, 22.485134) photo 1994
Σπίρα / Spira village (36.508221, 22.485134) photo 2022
Φτάνοντας στη Τριανταφυλλιά τήρησα την υπόσχεσή μου προς το Βασίλη να επισκεφτώ τον Άγιο Πέτρο, ένα εξωκλήσι στις απολήξεις του Σαγγιά. Ήπιος χωματόδρομος, 1Km από τον κεντρικό δρόμο μέχρι το ναό. Χίλια χρόνια ιστορία κι εδώ. Το μνημείο αντέχει ακόμα. Μια τελευταία ματιά από εδώ πάνω στο Τηγάνι, το Κάβο Γκρόσο και τα λιόδεντρα της Σκιερής Μάνης.
Αγιος Πέτρος Τριανταφυλλιά 11ος αιώνας
St. Petros Triantaphyllia 11th century (36.611196, 22.400459)
Το βράδυ ψάχνοντας την ιστορία του Φέρμορ,(του συγγραφέα "Καιρός του Σιγάν") διάβασα ότι έμεναν με τη σύντροφό του Τζόαν Ράινερ στη Καρδαμύλη σ΄ ένα πυργόσπιτο που το είχαν σχεδιάσει οι ίδιοι. Μάλιστα η Τζόαν άφησε την τελευταία της πνοή εδώ στην Μάνη το 2003 πριν αποτεφρωθεί και ταφεί στη Βρετανία. Ακόμα μια ίσως ενδιαφέρουσα ματιά για την ιστορία της Μάνης και των ανθρώπων της είναι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Pedro Olalla (Ελλάδος Ελάσσων Ιστορία) σελ.334 Ακρωτήριο Ματαπάν 1667
"Μας λέει ο Ισπανός συγγραφέας ότι στα χρόνια του 1667 μπαίνοντας ο Μάρτης οι Μανιάτες κατεβαίνουν και πάλι στις βραχίλες του Ματαπά για να στήσουν τα καρτέρια τους . Χρόνια πίσω η η πειρατεία και τα κουρσέματα έχουν αφανίσει το Αρχιπέλαγος. Από δω μέχρι την Πόλη είναι μια φιδφωλιά η θάλασσα. Ο Πάπας καταδικάζει την πειρατεία αλλά τα λάφυρα μοιράζονται με τους Καπουκίνους και τους Ιησουίτες και οι πειρατές συνομιλούν ως ίσος προς ίσον με βασιλείς και σουλτάνους. Τώρα και οι Έλληνες μάθανε να εμπορεύονται με το ίδιο νόμισμα. Οι Σφακιανοί άφησαν τα βουνά κα ρίχτηκαν στη θάλασσα. Οι χριστιανοί πειρατές με την προστασία της Βενετίας και καταφύγιο την Τήνο έχουν κάνει τη Νιό "Μικρή Μάλτα". Μα τα χειρότερα γίνονται εδώ, στους βραχότοπους της Μάνης. Οι Μανιάτες έχουν γίνει πια πειρατές και δεν σέβονται ούτε τον εαυτό τους. Παλιά λέγανε ότι η Ναύπακτος ήταν το "Μικρό Αλγέρι" αλλά τώρα τη "σημαία" την πήρε το Βίτουλο*, που το ονόμασαν "Μεγάλο Αλγέρι". Κάθε Άνοιξη στις αρχές οι Μανιάτες κατεβαίνουν στις κρυψώνες τους και περιμένουν κάποιο πλοίο να πέσει στα βράχια του Ταινάρου. Οι παπάδες έχουν τις δικές τους "θυρίδες" για τη δεκάτη που τους αναλογεί. Αν οι όμηροι είναι χριστιανοί τους πουλάνε στους Τούρκους κι αν είναι Τούρκοι τους πουλάνε στους χριστιανούς" *Οίτιλο
Στη περίοδο του 18ου αιώνα η Μάνη ζούσε αποκλειστικά από την πειρατεία και το δουλεμπόριο. Ωστόσο για να μην μείνει ως επίγευση του οδοιπορικού οι αγριότητα των Μανιατών πειρατών, ο ρόλος της Μάνης στα Ορλωφικά και στην επανάσταση του '21 που ξεκίνησε από εδώ (23 Μαρτίου στη Καλαμάτα) ήταν σημαντική.
Δημοσίευση / Publication : 10.03.2022